گزارش تخصصی دبیر زیست شناسی : افزایش توانایی دانش آموزان در حفظ اصطلاحات زیست شناسی با روش های خلا

درس زیست شناسی یک درس پایه و اساسی دبیرستان به خصوص در رشته ی تجربی است که زیر بنای رشته های دانشگاهی ( و به دنبال آن مشاغلی ) همچون کشاورزی و زیرگروه های آن ، پزشکی و زیرگروه های آن مانند مامایی ، پرستاری ، تغذیه ، علوم آزمایشگاهی ، ژنتیک و . . . است .

دانش آموزان پایه ی اول در ابتدای ورود به دبیرستان با این درس که تعداد بسیار زیادی اصطلاح نا آشنا ، تخصصی و غیر فارسی را در متن خود جای داده است ، مواجه می شوند. این امر برای کسانی که رشته ی تجربی را انتخاب می کنند به شکل گسترده تری ادامه می یابد و آنان را برای به خاطر سپردن و صحیح نویسی در امتحان با مشکل روبرو می کند .

در آزمون ها همان قدر که مفاهیم در نظر گرفته می شود ، محفوظات هم مورد سوال است و پاسخ صحیح ندادن به آنها می تواند موجب اضطراب دانش آموز و ضعف پاسخگویی به تمام سوالات آزمون شود .

اشتباه نوشتن کلمات تخصصی در برگه امتحانی دانش آموز، موجب کاهش نمره ی او خواهد شد و چون : « مدرسه ها و به تعبیر درست تر ، نظام آموزشی ما در حال حاضر یادگیری را با نمره تفسیر می کند ، همان گونه که پایان آموزش به مدرک گرایی ختم می شود نمره اهمیت فوق العاده ای در نظام آموزشی بیشتر کشور ها دارد و توصیه ها ی ساده به معلمان ، دانش آموزان و والدین برای نادیده گرفتن آن راه به جایی نخواهد برد » [1] . حاصل کاهش نمره ی دانش آموز هم برای خود او تنش زاست و هم باعث کاهش بازده عملکرد دبیر مربوطه از نظر سیستم آموزشی می گردد .

از طرف دیگر « نوشته های پر از غلط املایی ، اثر خاص را در ذهن مخاطب بر جا می گذارد این که املا تا چه اندازه می تواند در پیشبرد اهداف درسی و غایت های پرورشی ما را یاری برساند نکته ای است که می توان آن را با " مهارت روان خوانی " یا فارسی مقایسه کرد » .[2]

به خاطر سپردن اصطلاحات مشکل زیست شناسی هر چند از نظر " بلوم " [3] در پائین ترین طبقه ی سطح یادگیری یعنی دانش قرار می گیرد ، اما از آنجا که فهم متون زیست شناسی و انتقال صحیح و دقیق مطالب نیاز به حفظ همان اصطلاحات دارد این مطلب به ظاهر کم اهمیت ، اهمیت می یابد .

از آنجایی که این مشکل در بیشتر مدرسه ها فراگیر است ، با دو نفر از همکاران در دو مدرسه دیگر تصمیم گرفتیم به طور گروهی در سه مدرسه ی جداگانه در نواحی مختلف برای دانش آموزان دوم و سوم تجربی با توانایی های متفاوت [4] پژوهش خود را اجرا کنیم .

هم چنین این پژوهش را که نوعی ارزشیابی بود ، به صورت گروهی طرح کردیم زیرا « مجموعه ای از ارزشیابی ها که به دست گروهی از افراد انجام گیرد ، به مراتب از آن نوع ارزشیابی که به دست یک نفر انجام شود کم اشتباه تر است » .[5]

اهداف گزارش : هدف اختصاصی :

افزایش توانایی دانش آموزان در حفظ اصطلاحات زیست شناسی

اهداف جزئی :

1 - یافتن علل سختی حفظ اصطلاحات زیست شناسی در دانش آموزان

2- با چه روش هایی می توان حفظ اصطلاحات زیست شناسی را در دانش آموزان افزایش داد

3- ارائه راهکار به سایر همکاران زیست شناسی در سراسر کشور برای افزایش توانایی دانش آموزان در حفظ اصطلاحات زیست شناسی

مقایسه با شاخص :

در مقایسه با شاخص باید دانش اموزا اصطلاحات زیست شناسی را براحتی در ذهن خود نگاه دارند .

جمع آوری اطلاعات

ما در طول سال های خدمت خود بارها با کلمات عجیبی که زاییده ی ذهن دانش آموز است و به جای اصطلاحات اصلی توسط دانش آموز نوشته شده بود ، برخورد کرده و دریافته بودیم که آن ها کلمات زیست شناسی را به سختی و به اشتباه حفظ می کنند . چند نمونه از این اشتباهات را به عنوان نمونه آورده ایم .

به طور مثال یکی از دانش آموزان کلاس دوم تجربی اصطلاح " آدنوزین تری فسفات " را اتمسفر تری فسفر ، دیگری " سانترومر" را سانتی متر و یکی دیگر "کروموزوم" را کروموزون نوشته بود . (پیوست یک)

این اشتباهات گاهی چنان در ذهن افراد عمیق می شود که حتی در زبان محاوره ای آنها نیز به کار می رود و زمانی چهره نامطلوب خود را نشان می دهد که فردی تحصیل کرده با داشتن پست و مقام چشم گیر ، آن را به کار برد . [6]

برای اطلاع از نظر همکاران خود ، پرسش نامه ای تهیه نموده و در دوره ی ضمن خدمت به صورت تصادفی به تعدادی از دبیران زیست شناسی دادیم .

بررسی این پرسش نامه ها [7] نشان داد که از نظر دبیران ، در گستره ی درس زیست شناسی بیشترین مشکل که گریبان گیر دانش آموزان می شود حفظ کلمات و اصطلاحات است[8] . هم چنین نزدیک به 50% دبیران دانش آموزانی داشته اند که به علت حفظ نکردن اصطلاحات ، نمره نامطلوبی به دست آورده اند . به اعتقاد آنها بیشترین مشکلات دانش آموزان به یاد نیاوردن شکل صحیح کلمه یا تغییر املای آنها و در نهایت مشابه نویسی است( 86% ) .

پاسخ دانش آموزان به سوالات پرسش نامه ی دو (پیوست چهار ) که در پایان سال تحصیلی بین آنان توزیع گردید نشانگر آن بود که حفظ کلمات و اصطلاحات برایشان مشکل بوده است . با آمار گیری از این پرسش نامه ، 51% درصد از دانش آموزان خاطر نشان کرده اند که میزان مشکل آنها در به خاطر سپردن اصطلاحات زیست شناسی ، از متوسط تا بسیار زیاد است [9] .

با توجه به حجم زیاد مطالب کتاب و فرصت محدودی که دبیر برای تدریس در اختیار دارد ، کارآمدترین شیوه برای وادار کردن دانش آموزان به حفظ اصطلاحات استفاده از ارزشیابی مستمر است . ما نیز تمام توجه خود را بر انجام صحیح این روش متمرکز کردیم .

« ارزیابی یک بخش واقعا حیاتی در حیطه ی کاری هر معلمی است و هر آموزگاری به واسطه ی آن می تواند تاثیر کلیدی بر روش های پیشرفت دانش آموزان خود بر جای گذارد . [10] »

" احمد شریفان " می گوید : « سنجش و ارزشیابی برای دانش آموزان باید به عنوان بخش هدایت و تنظیم کننده ی زندگی در کلاس درس تلقی شود نه بخشی از فرایند یاد گیری _ یاد دهی که ، رخدادی ترسناک و فشار آور به شمار آید به این ترتیب ، برای پیشرفت دانش آموزان ، آنان به آگاهی از قوت ها و ضعف هایشان نیاز دارند تا کارها و فعالیت هایشان را بهبود بخشند . »

از آنجا که روش های سنتی ارزشیابی معمولا با ایجاد اضطراب در دانش آموزان همراه است باید از شیوه ای نوین و جذاب استفاده می کردیم که در عین حال توانایی آزمودن حجم وسیعی از اصطلاحات را به صورت یک جا داشته باشد .

در این راستا توجه ما به سوی جدول کلمات متقاطع جلب شد ، نوعی سرگرمی آموزشی که فرد در موقع حل آن هم احساس لذت می کند ، هم یاد می گیرد و هم آموخته های خود را به نمایش می گذارد . تا کنون استفاده از جدول کلمات متقاطع در سطح آموزش و پرورش کشور محدود به پیک ها ، برخی Cd های آموزشی و انتهای برخی از فصل های کتاب های درسی در حد خود آزمایی و تکلیف منزل بوده است که هیچ کدام به صورت تخصصی طراحی نشده اند . جستجو های فراوان برای یافتن پیشینه ی تحقیقاتی و کاربرد های جدی در این زمینه به نتیجه نرسید ، بنابر این باید خودمان آستین ها را بالا می زدیم و برای اولین بار شیوه ی ارزشیابی به روش جدول کلمات متقاطع را به اجرا در می آوردیم .

تجزیه وتحلیل و تفسیر داده ها : (یافتن علل وموانع )

به عقیده رضا پور [11] « بهتر است ابتدا علل غلط دانش آموز را بیابیم و سپس بر حسب نوع غلط ، آنها را هدایت کنیم .»

[1] - محمد امین ( 1386)

[2] - کفایتی ( 1386 )

- [3] Bloom

[4] - مدرسه خاص علوی ، مدرسه دولتی حجاب ، مدرسه شبانه روزی فاطمه الزهرا در روستای دره

[5] - حبیبی پور ، با توانی ( 1385)

[6] - به عنوان نمونه اصطلاح کروموزون توسط یکی از روسا ، در همایشی که برای فرهنگیان برگزار شده بود مورد استفاده قرار گرفت .

[7] - پیوست 1/3 تا 4/3

[8] - در پرسش شماره ی یک ، 52% این گزینه را انتخاب کرده اند .

[9] - پیوست های 1/5 تا 4/5

[10] - پاکارد / ریس( 1386 )